HALKIDIKI
Poluostrvo Halkidiki leži jugoistočno od Soluna, ima površinu od 2.945 km2 i po popisu iz 2001. ima 105.156 stanovnika. Na zapadnoj strani je Termajski zaliv, a na jugu leži Solun, sa ostalih strana je okružen Egejskim morem. Na južnoj strani Halkidikija nalaze se 3 poluostrva: Kasandra, Sitonija i Atos. U centru Halkidikija je planina Holomondas 1.165m visoka. Poluostrvo Kasandra je najmanje planinsko područje i najviša tačka ne prelazi 400 m, ima mnogo staza. Obala Kasandre je 230km dugačka. U sredini leži poluostrvo Sitonija sa planinama Meliton 496 m, Paklara 598 m i Itamos 756 m visine. Obala Sitonije je 306 km duga. Planine Sitonije su pokrivene borovom šumom, a plaže su najslikovitije u Grčkoj. Atos ili Sveta Gora je većinom planinsko područje (planina Atos 1935m).
Istorija Halkidikija
70.-ih godina otkrivena je Petralona sa prvim znacima života u Evropi. U pećini Petralona pronađen je tip neandertalaca koji su živeli pre 70.000 godina; pre nego što je otkrivena postojala je samo teorija sa su živa bića živela samo u centralnoj i zapadnoj Evropi. Ali pronalaskom dubokih iskopina, uglavnom su nađene tabele, kosti medveda i što je najvažnije – ostaci vatre. Prvi stanovnici Halkidikija u 13. veku bili su Pelazgi i Tračani. Prvi Grci došli su iz grada Halkide i Eretrije sa ostrva Eubeja. Poluostrvo Halkidiki je nazvano posle kolonista sa Halkide. Mnogo antičkih gradova obeležilo je ovaj predeo: Olintos, Potide, Mendi, Skioni, Afitos, Toroni, Stagira…
Staro kameno doba
Otkrićem okamenjene lobanje, kod pećine Petralona na Halkidikiju – jedinstvenog paleoantropološkog ostatka – kao i otkrićem mnogih drugih veoma vrednih arheoloških predmeta, predstavlja najopipljiviji dokaz postojanja života na poluostrvu i to od pre 75.000 – 50.000 godina, tj. od srednjeg kamenog doba. Pećina u blizini sela Petralona je otkrivena slučajno 1959. godine. Pored pećina Petralona i na drugim lokacijama na Halkidikiju (Nikiti, N. Triglija, Vrasta), pronađeni su ostaci koji potiču iz istog perioda i predstavljaju nesumnjiv dokaz o postojanju praistorijske zajednice u kamenom dobu. Na istočnoj strani Nikitija, 1970. godine otkriveni su okamenjeni primerci slonove kosti, kao i ostaci prvobitnog konja. Životinjski ostaci, praistorijsko oruđe i oružje koje je brižljivim iskopavanjem otkrila arheološka lopata, neoborivi su dokazi i svedočanstvo o postojanju života u tom periodu. Otkrića ostataka praistorijskim životinja, davno nestalih sa tog područja, dokazuju nam da su se morfologija zemljišta i klimatski uslovi bitno izmenili. Pregledi i ispitivanja same špilje, takođe otkrivaju ostatke pepela, izgorelog kamenja, pa i blata. Ostaci koji ukazuju na upotrebu vatre u špilji, predstavljaju najstarije tragove korišćenja vatre na planeti, koji su do tada otkriveni. Ne može se sa sigurnošću tvrditi da je praistorijski čovek Petralone znao sam da upali vatru, ali se sigurno može tvrditi da se njome služio dobijajući je iz prirode, verovatno usled udara groma. Uprkos svih teškoća koje je prouzrokovalo ledeno doba, pračovek Halkidikija je neprestano živeo i stvarao tokom svih perioda koji su identifikovani iskopavanjima u Petalonskoj špilji, prenoseći svoja iskustva i zapažanja sledećim generacijama, potkrepljujući time teoriju jakim dokazima, da se nalazimo pred možda najstarijom civilizacijom na tlu Evrope. Mnogobrojnost praistorijskih naselja pokazuju da su poljoprivreda i stočarstvo bili dobro razvijeni već u mlađem kamenom dobu, a nastavili su razvoj i tokom bronzanog doba.
Mlađe kameno doba i bronzano doba
Razna ispitivanja i arheološki nalazi dokazuju da su u mlađem kamenom dobu na Halkidikiju živeli stalni stanovnici koji su osnovali mnoga naselja sa velikim brojem stanovnika. U to doba ljudi su se prvenstveno bavili poljoprivredom i stočarstvom. Pored toga, brojna su ivredna umetnička dela. Ćupovi urađeni u tehnici usečenih gravira sa cikličnim linijama, obojeno posuđe visokog sjaja, primerci purpurne keramike, mnoštvo kamenog oruđa i dr. Pojava bronze i početak njene primene na poluostrvu, datira najverovatnije od 2500.g.p.n.e. Usečene gravire na posuđu su mnogo preciznije i jasnije, a keramika je obogaćena reljefnim kanalima. Oko 1050.g.p.n.e. otkrićem gvožđa na poluostrvu počinje nov period. Otkrivamo pojavu prvog posuđa sa geometrijskim oblicima kao i posuđe ukrašeno linijama i obojeno purpurnom bojom (Olintos). Prema predanju, kao prvi stanovnici poluostrva pominju se Proheleni Pelasgi, pogotovo na Atosu i to krajem neolitskog perioda (2700.g.p.n.e.). Stari Grci su ih nazivali Trakes, zbog toga što su mnogi od njih živeli istočno i severno od reke Nestos (Traki) i dvojezični zato što su govorili grčki i trakijski. Prva kolonizacija Halkidikija odigrala se u vreme Trojanskog rata. Prvak tog rata, junak Eneja, napuštajući razrušenu Troju, na putu ka Italiji, u blizini rta Karamburgos (zapadni Halkidiki), osnovao je istoimeni grad Enia. Zarobljene žene, zatočenice Pelinija, uvedevši da im se približio čas padanja u ropstvo, podmeću požare na brodovima svojih tamničara, primoravajući ih na taj način da se zauvek tu nastane. Tako je mesto Kasandra preimenovano u Palini.
Rimljani i ranohrišćanski period
Halkidiki je jedino mesto na tlu Makedonie, čija je istorija tesno povezana sa precima Rimljana. Prema jednoj staroj legendi, već u 12.v.p.n.e., nekolicina Trojanaca, nakon pada i razaranja Troje otišlo je u Palini. Nastavljajući svoje putovanje, putujući uz istočnu obalu Termajskog zaliva, a prešavši Makedoniu i Epir, nastanjuju se u Latio. Njihovo putovanje i prelaz, dokazani su spisima starih istoričara, i brojnim novčanim transakcijama na tom putu, o kojima postoje pisani dokumenti. Vođa Trojanaca je bio heroj Eneja, koga rimska legenda smatra pretkom Romula, osnivača Rima, dok se njegov sin Julios, smatra osnivačem rimskog grada Iulia. Prema drugoj legendi, Tirini (Etrurci) su takođe prešli preko tla Halkidikija. Halkidiki, kao i celu Makedoniu, osvajaju Rimljani 168.g.p.n.e. Interesovanje Rimljana za Halkidiki, mnogo je starijeg datuma od njihove potpune dominacije nad njim. Njihova prva akcija sa mora datira još iz 200.g.p.n.e. Prema onome što piše istoričar Tit Livije, rimska flota je isplovila sa ostrva Skijatos i prišla obalama Halkidikija, sa namerom da napadne i osvoji najznačajnije priobalne gradove. Pokušali su da osvoje gradove Mendi i Torono, ali bez uspeha, ali u nastavku pohoda uspeli su da osvoje grad Akantos. Opljačkavši tamo sve što su mogli, vratili su se na Skijatos. Drugi pomorski pohod Rimljana na Halkidiki je bio 169.g.p.n.e. Od 168.g.p.n.e. – kada je Makedonia potpuno pripala Rimljanima – i od prilike ceo sledeći vek, informacije su što se Halkidikija tiče, vrlo oskudne ili ih uopšte nema. Na istorijskoj sceni Halkidiki postaje ponovo aktuelan tek u 1.v.p.n.e. Rimljani pridaju posebnu pažnju Halkidikiju, naročito u domenu politike i ekonomije, kao i u vojnom pogledu. Interes za Halkidiki pokazuju i privatnici – trgovci, osnivanjem rimske zajednice u Akantosu, ali i zvanična rimska država, osnivanjem najstarije rimske kolonije u Makedoniji, odnosno Kasandri koja je uživala i tu privilegiju da može sama da kuje svoj novac.
Vizantijsko doba
Nakon vladavine Rimljana, a posle pada rimskog carstva, Halkidiki pripada Vizantijskom carstvu. Počevši od ranohrišćanskog perioda, pa tokom vizantijskog i postvizantijskog perioda, sve do novijeg doba na Halkidikiju su, izuzimajući Svetu Goru, locirane su i unesene u spiskove, lokacije sa preko 150 kula, zamkova, mostova, metohija, vetrenjača i drugih očuvanih nalazišta. Takođe su zabeležene i brojne dragocenosti od istorijskog značaja u 137 crkava. Svakako, broj očuvanih hrišćanskih spomenika nije veliki, ali i pored toga skorašnja iskopavanja pružaju mnogo dokaza koji potvrđuju teoriju da je značajan broj drevnih gradova iz klasičnog, kao i rimskog doba, nastavio da živi i da se razvija i tokom perioda prvobitnih hrišćanskih zajednica. U 6.v.p.n.e. Halkidiki su uništili Huni, i od tada pa sve do 9. veka lišeni smo informacija. Prvi hrišćani pojavili su se na poluostrvu Atos u vreme Konstantina Velikog, dok su u periodu Iulianosa Paravatisa (361. – 363.g.n.e.) u zajednici živeli i hrišćani i nevernici. Tokom kasnijih godina, Atos postaje veza između starog i novog sveta, usvojivši i primenjujući u svojoj umetnosti sve lepote i saznanja koje je mogla da pruži ostavština grčke primenjene umetnosti. Osnivanjem sve većeg broja svetogorskih manastira, stvorena su mnoga nova radna mesta za pridošlice koje tokom vremena osnivaju svoja nova sela i varošice. Sem crkvenih, na Halkidikiju su postojala i druga imanja koja su pripadala činovnicima i oficirima carstva.
Geografski položaj i morfologija zemljišta
Halkidiki, u suštini predstavlja produžetak makedonske zemlje, sve do Egejskog mora, obrazujući na taj način istoimeno poluostrvo. Dodirne tačke sa kontinentalnom Grčkom su njegove granice sa solunskom regijom. Njegova nemirna obalska linija (u dužini od 850 km), koja okružuje poluostrvo, obrazuje 4 zaliva. Na zapadnoj strani to je Termajski zaliv, na istočnoj Strimonikos (Orfanu), dok južnu obalu zapljuskuju vode zaliva Svete Gore (Sigitos). Obale regije, generalno ih posmatrajući, najvećim delom su razuđene. Skladnost šumovitih predela, i mora sa nagnutim granama drveća iznad morskih talasa, je jedinstvena. Poluostrvo Halkidiki se razvija oko masiva Holomontas (1165 m), ali uglavnom južno, kome sa desne strane leži Hortiatis (1201 m), a sa istočne Stratonikon (913 m). Regiju ne možemo smatrati planinskom, zbog male nadmorske visine njenih brda. Zbog toga bi podela zemljišta bila sledeća: 26% pretežno ravničarsko, 51% brdovito i 23% planinsko. Reke su malobrojne, i uglavnom se formiraju zimi – topljenjem snega, zbog toga što je poluostrvo male površine, pa su i postojanja između planine i mora veoma mala. Istočna strana poluostrva, koja ima i najveći procenat padavina, zbog stalnih istočnih i severnih morskih vetrova, bogata je borovim, hrastovim i bukovim šumama. Klima regije, zbog velike raznovrsnosti i izdvojenosti zemljišta, kao i činjenice, da ni jedna tačka nije udaljenija više od 20 km od mora, je tipično mediteranska. Zime su blage i kišovite, dok je leto dugačko i toplo, uglavnom suvo i bez padavina. Uspešno gajenje maslina i gajenje južnog voća (narandže, limun), nesumnjivo pokazuje mediteranski karakter klime. Halkidiki je jedna od opština Makedonie, okružena sa tri strane Egejskim morem, a sa četvrte, severne, opštinom Thessaloniki. Halkidiki, poluostrvo severne Grčke, oblast ograničena sa tri prsta, rt Kasandra, Sitonija i Sveta Gora.
Sveta Gora-Atos
Atos je najistočnije od tri poluostrva Halkidikija i prostire se na 50km dužine i 8 – 18km širine. Površina poluostrva je 332,5 km2 i na južnoj tačci leži kao piramida planina Atos 2033 m. Atos je planina na kojoj i od koje je arhitekta Denokrates 332.g.p.n.e. želeo da iskleže memorijal Aleksandra Velikog, ali je Aleksandar rekao: “Kralj je već dovoljno uništio Atos. Nije neophodno da ga i drugi kralj uništi još više.” (Misleći na kanal koji je persijski kralj Kserks konstruisao, a to se dogodilo 481.g.p.n.e. – malo nakon uništenja persijske flote u uvali planine Atos). Verovatno je prvi Hrišćanin došao u 4. veku. Bilo je dosta pustinjaka u toj oblasti. Monah Atanasios Atonotis pronašao je prvi manastir “Velika Lavra” 963. godine na jugoistočnoj strani Atosa i pokušao je da ujedini sve pustinjake u jednu zajednicu. Ali naišao je na otpor onih koji su želeli da žive životom pustinjaka, umesto da budu organizovani u društvu. To je primoralo vladara Džona Cimiskisa da osnuje “Prvi Tipikon” 972.g.p.n.e. Ovaj tipikon se zove “koza” zato što je napisan na kozijoj koži, koji se i danas čuva. Ovakav način života je bio veoma uspešan, jer se život veoma poboljšao, tako da je privukao još mnogo monaha i u 13. veku je bilo 300 malih i velikih manastira na Atosu. Ovo su bili koenobitični do okupcije poluostrva od strane Latina 1204.g.p.n.e. Latinski osvajači su napravili veliku štatu planini Atos kao nijedni do tada. Opljačkali su manastire, progonili monahe, čak su ih prodavali kao robove. U vreme osvajača u manastirima Svete Gore ostalo je samo 300 monaha koji su bili primorani da žive u najvišim delovima planine da bi mogli da se zaštite. Manastiri nisu mogli da ih hrane, tako da je svako od njih morao da vodi računa o sebi i na taj način su rođeni čudni manastiri. Solun je okupiran od strane Turaka 1430. godine. Pre toga, zbog činjenice da su monasi predosetili opasnost, prihvatili su sultana i plaćanje poreza i na taj način su održavali svoju slobodu. Uprkos turskoj okupaciji život na planini Atos se nastavio i od 1540. godine ima 20 manastira.
1743. Osnovan je manastir Vatopedi, Atonianska škola u kojoj je prvi učitelj bio Evgen Vulgaris.
1754. Osnovan je manastir Sv. Lavra, prva štamparija. 2.11.1912. godine grčka flota oslobađa Atos, Rusi su probali da očuvaju svoj uticaj na planini ali to nije potrajalo.
1045.godine Konstantin Monomah je potpisao drugi tipikon nazvan “avaton” koji je zabranio pristup ženama na Svetu Goru. Razlog tome je što su u 11.veku zbog siromaštva mnoge porodice otišle na Svetu Goru, što je prouzrokovalo mnogo problema i primoralo vladara da pošalje vizantijsku flotu i preseli porodice na Peloponez. Legislativ Dekri od 10.09.1926. zabranjuje ženama da posećuju Svetu Goru. Bilo koje kršenje ovog člana povlači za sobom kaznu od 2 do 12 meseci. Ima 20 manastira na Svetoj Gori : u 17 žive grčki monasi, manastir Pantaleimon je ruski, manastir Zografu je bugarski i manastir Hilandar je srpski. U naselju Džon Baptist koje pripada manastiru Lavra žive monasi iz Rumunije. Od 1972. – 1986. broj monaha se povećao za 29 osoba po godini. Od 1987. – 1998. broj monaha se povećao za 58 osoba po godini, i 1991. godine bilo je 1536, a 2001. 2.276 osoba.